Steenuilen in de boomgaard, Little Owls in the orchard

June 25, 2024 • Leave a Comment

Hallo,

Ergens diep in de binnenlanden van het Utrechts-Hollandse Veenweidegebied ligt, verscholen achter een boerderij, een traditionele hoogstam-fruitboomgaard - peer, appel, kers - gemengd wat essen, een enkele walnoot. Aan de omtrek staan jonge en oudere, soms monumentale knotwilgen.
De boomgaard is tamelijk luidruchtig, gaaien, eksters, mezen, mussen, merels, hout- en holenduiven, soms een heggenmus, boomkruiper. Eén geluid valt in het bijzonder op: de baltsroep van een steenuil mannetje. De boomgaard en het aanliggende schapenweitje zijn zijn territorium.

De baltsroep is één van de 20 geregistreerde en benoemde roepen van de steenuilen in Europa. (Exo & Scherzinger 1989). Drie en twee daarvan zijn sexe-specifiek, ze worden door respectievelijk het mannetje of het vrouwtje geuit. Eén daarvan is de baltsroep die je ook van het vrouwtje hoort, maar dan als een kortere, wat zachtere versie, vaak in duet gezongen met het mannetje.

De geluidenjagers van The Sound Approach, borduren voort op de steenuil-geluideninventarisatie van Exo & Scherzinger en publiceerden een prachtig artikel waarin ze dat geluidenoverzicht aanvullen met audio, direct te beluisteren vanuit het artikel. Bijzonder aanbevolen.

De baltsroepen klonken frequent tot zeker eind juni. Sterker nog, ook op 22 augustus 2024 is de baltsroep gehoord. Dat is in lijn met de trouw van steenuil-paartjes: ze blijven baltsen om de paarband te bevestigen, als het even kan levenslang, d.w.z. een kleine drie jaar, zijnde de gemiddelde levensduur vanaf geslachtsrijpheid. Ze zijn ook trouw aan hun territorium, waar ze, behoudens in strenge winters, jaarrond verblijven. Trouw is hun eerste deugd. Wijsheid en scherpzinnigheid zijn de deugden die de steenuil vertegenwoordigde in de Griekse mythologie en later ook de Romeinse. De godin van de wijsheid, Athena, liet zich altijd vergezellen door de uil van Athena, Athene noctua. Afbeeldingen van de steenuil waren in de oudheid, vanaf 500 jaar BC, al algemeen op de Atheense Tetradrachme, in zilver, de hoogste muntwaarde. Op de Griekse 1€ munt staat ook weer een steenuil afgebeeld. Nog een deugd van de steenuil: nieuwsgierigheid: ze gluren geregeld naar de buren binnen, of buiten op het terras, tot op 20m afstand. Je gelooft het pas als je het ziet.

De uiltjes zijn in deze periode van de vroege ochtend tot de late avond actieve verschijningen, speurend, fladderend en duikend; goed waar te nemen vanuit de tuin. Ze pakken, jagend vanaf hoge posten, een enkele kever, muis, worm, emelt, rups en vooral hun stapelvoedsel op deze plek: veenmollen. De home range, het bredere jachtgebied van de uilen omvat een aanpalend groter open oogstgebied. Als uil zijn ze ook nachtactief met een rustpauze van een paar uur ergens midden in de nacht. Dat zijn nog eens werktijden!

Het habitat van de steenuil in West- en Midden Europa verschilt totaal van de leefomgeving van steenuilen elders in hun areaal, dat zich uitstrekt van hier tot in Noord Afrika en het verre oosten van China en Korea. Daar zijn het vogels van steppen, halfwoestijnen, kale gebergten, waar ze broeden in holen in kliffen, steiltes, droge rivierbeddingen. Een naaste verwant, de Burrowing Owl, Athene cunicularia woont in dezelfde droge habitats in de Amerika's en lijkt sprekend op onze steenuil, m.u.v. de veel langere poten, waarmee ze zelf hun holen graven. Dat doet onze steenuil niet.

De foto's hieronder heb ik merendeels in de vroege avond gemaakt vanaf terras, tuin en weitje, een enkele maal vanuit een schuiltentje in de boomgaard. Je ziet concentratie bij de jacht vanaf een hoog punt, het slaan van een prooi, met een strenge blik en alertheid bij onraad in een soort wippende paalhouding. De vierde en vijfde foto in de serie tonen intense verbazing bij het passeren van een fietser op 2m afstand van de uil, waarbij de uil bleef zitten en snel weer tot rust kwam. Ze zijn vaak ontspannen, zoals op meerdere foto's goed is te zien. Weinig schuw ook, zeker het, in de beginperiode actievere mannetje, dat, vermoed ik, gewend raakte aan de aanwezigheid van de menselijke bewoners van zijn home range en wellicht eerder al aan de bewoners van zijn geboortegrond. Hij is 'gehabitueerd'.

Een bijzonderheid in het verenkleed van steenuilen: De tekening op hun achterhoofd. Die valt enorm op. Zie o.a. de laatste twee foto's in de serie. Men noemt dat patroon wel schijngezicht, second face, Occipitalgesicht of zelfs Augenmimikry. Vooral kleine uilen, die dagactief zijn (o.a. ook de dwerguil en de 31 overige Glaucidium-soorten) hebben zo'n tekening. De functie zou zijn afschrikking van predatoren. Een beetje plausibel misschien, maar ik kan mij niet voorstellen dat een havik met zijn scherpe zicht zich laat foppen door dat vrij grove patroon, tenzij op grote afstand. Hoe dan ook, er bestaat nog geen toetsbare hypothese voor dit verschijnsel. En er is nòg een hypothese voor de functie van het schijngezicht: daarmee zouden de partners van een paartje aandacht voor elkaar voorwenden, ook als ze de andere kant op kijken. Creatieve gedachte, maar ik geloof er niet in en ook deze hypothese is niet toetsbaar.

Van de drie uitgebroede kuikens fladdert nu - half juli 2024 - één takkeling door de boomgaard. Het jong zal in augustus of september wegvliegen om zich te vestigen, waarschijnlijk (d.w.z. 90% kans), ergens binnen een straal van 10km van de geboorteplek. Wij hopen dat het jong niet ten prooi valt aan havik, sperwer, bosuil of andere predatoren. Dat wordt nog spannend. Het ouderpaar blijft, bij leven en welzijn, trouw aan elkaar én aan de boomgaard.

Zie hieronder de blog-foto's, die je ook via dit overzicht kunt bekijken, met de mogelijkheid van schermvullende weergave.