Briljante mandarijneenden; dazzling Mandarin Ducks

November 24, 2021 • Leave a Comment

Hallo,

Op weg naar de Groene Jonker, zag ik een paar weken geleden in een tocht in de Polder Noordse Buurt enkele mandarijneenden - drie mannetjes, waarvan één wit en één vrouwtje. Waarschijnlijk escapes, al zijn er, ook in dit deel van Nederland, broedgevallen bekend in de vrije natuur. Bij een laagstaande zon, troffen mij de schittering, de kleuren, de patronen in de prachtkleden van twee mannetjes. Verbluffende dieren, feestelijke vogels. Moeilijk te weerstaan, zeker met mijn favoriete camera en lens bij de hand. Je ziet het resultaat in de eerste foto’s van deze blogpost. Vind mij prachtig! lijken de mannetjes te seinen naar het vrouwtje. Zij kiest voor het mannetje met het opvallendste kleed, wellicht afgaand op de grootste oranje vlagveren in de vleugel, de roodste snavel, of de opvallendste weerschijnkleuren? Welke van zijn kenmerken haar overtuigen is lastig te zeggen, want niemand weet hoe die eenden elkaar zien. Ánders dan wij ze waarnemen - zoveel is zeker - want ze zien in vier kleuren: ook in het ultraviolet, waar wij alleen rood, groen en blauw en hun mengkleuren waarnemen. En juist dat ultraviolet zou wel eens een component van weerschijnkleuren kunnen zijn.

Die oranje vlagveren brengen mij terug in de collegebanken, tamelijk lang geleden, in de geweldige collegereeks over de zoögeografie – verspreidingsgeschiedenis - van de Anatidae - eenden, ganzen en zwanen - door professor dr. K.H. Voous. Hij wees ons op het uitzonderlijke van de vlagveren van mandarijneenden: het zijn de sterk vergrote binnenvlaggen van beide 12^e armpennen. Unieke structuren in de vogelwereld. Voor de liefhebber: als je met de combinatie ‘zoögeografie’ en ‘anatidae’ op het www zoekt vind je twee samenvattingen uit die collegereeks met ook verspreidingskaarten. Dat soort kaarten en het achterliggende onderzoek hebben Voous beroemd gemaakt. In 1960 publiceerde hij de Atlas van de Europese Vogels, De eerste vogelatlas ter wereld en een baanbrekend werk met verspreidingskaarten van de Europese vogels op wereldschaal.

De meerderheid van de mandarijneenden, ongeveer 60 duizend individuen leeft in het oorspronkelijke verspreidingsgebied in Oost China, aangrenzend Rusland, Noord Korea en in Japan (BirdLife 2021). Nederland telt tegenwoordig 300 à 400 broedpaar (Sovon vogelatlas 2018), heel West Europa ruwweg 3500. Het is geen bedreigde soort in hun gebied van oorsprong en evenmin in de nieuwe thuislanden. Wat een feest dat die vogels hier zijn!

Weerschijnkleuren intrigeren me. Weerschijn- of iriserende kleuren ontstaan niet op basis van pigmenten, maar komen in beeld door lichtinterferentie (versterking en uitdoving van verschillende lichtgolflengten) in o.a. vogelveren. Hoe werkt dat? Bij vogels vindt lichtinterferentie plaats in microstructuren in de baardjes van contourveren. Pascal Freyer promoveerde begin 2021 aan de RUG op onderzoek aan iriserende kleuren - Freyer noemt ze structuurkleuren - in de veren van Europese spreeuwen, Cape Glossy Starlings, pauwen, wilde eenden en eksters. Hij ontdekte dat interferentiekleuren ontstaan in microkristallen gevormd door het materiaal waaruit de veer zelf is opgebouwd. Afhankelijk van de regelmatige patronen waarin die kristalletjes gerangschikt zijn en het aantal lagen waarin ze zijn gestapeld en ook nog de hoek waaronder je een veer waarneemt, zie je bepaalde kleuren oplichten. Het is duidelijk dat die microstructuurtjes tamelijk algemeen zijn in de vogelwereld. Laten we eens wat voorbeelden bekijken.

Ik toon je een aantal van die kleurig glimmende vogels uit mijn fotoarchief. Je ziet een hele reeks uitingen van weerschijn in verenkleden, van een groen/blauw/paars oplichtende spreeuw tot een flitsende kolibrie en een veelkleurig glanzende zwarte ibis. Zwart?! De Nederlandse naamgever van deze ibis moet destijds in een sombere bui zijn geweest. Glossy Ibis is toch de betere naam. Een zwarte kraai verschiet van blauw naar purper. Kijk maar verderop. Onze merel heeft, zelfs in volle zon geen spatje weerschijn; de nauw verwante Indian Blackbird heeft een blauwe weerschijn in het hele verenkleed. Ook wilde eenden mogen er qua weerschijn zijn net als appelvinken kieviten, fazanten en veel meer. Ook appelvinken kennen overigens uniek gevormde veren: de binnenste vier handpennen eindigen in waaiertjes die in de gevouwen vleugel goed te zien zijn. Juist die waaiertjes en aangrenzende veren zijn weerschijnend!

Ik wens je veel kijkplezier,

Met groet!

Best regards,

Jieles van Baalen